Uspokojenie wziewne podtlenkiem azotu jako metoda eliminacji lęku stomatologicznego

– dr n. med. Barbara Elżbieta Szafrańska

Lęk to subiektywne uczucie będące reakcją na nieznane niebezpieczeństwo. Jest to stan odmienny od strachu, będącego świadoma reakcją na konkretny stresor. W stomatologii pojęcie strachu i leku związanego z wizytą w gabinecie stomatologicznym określa się wspólnym mianem „lęku stomatologicznego”. Bolesność zabiegu ale również złe podejście lekarza stomatologa czy sam widok sprzętu i narzędzi powodują że przeszło 50% pacjentów określa wrażenia związane z kontaktem ze stomatologiem jako negatywne.

Ograniczenie negatywnych przeżyć a tym samym redukcja lęku stomatologicznego jest jednym z ważniejszych problemów stomatologii. Metodą eliminacji lęku zasługującą na szczególną uwagę, miedzy innymi w związku z bezpieczeństwem stosowania metody, jest uspokojenie wziewne z użyciem mieszaniny podtlenku azotu i tlenu.

Podtlenek azotu – właściwości i działanie na organizm człowieka

N2O jest niepalnym, niewybuchowym, bezbarwnym, bezwonnym i nieorganicznym gazem. W celu uspokojenia jest podawany w postaci mieszaniny dwóch gazów: podtlenku azotu i tlenu przez maseczkę założoną na nos pacjenta. Maksymalną dawką podtlenku azotu jest 70% mieszaniny, co najmniej 30% mieszaniny gazów stanowi czysty tlen. Dzięki temu pacjent w trakcie sedacji ma podawaną wyższą ilość tlenu w stosowanej mieszaninie niż ilość tlenu zawarta w powietrzu atmosferycznym (około 20%). Zawarty w mieszaninie podtlenek azotu bardzo łatwo dyfunduje do osocza przez pęcherzyki płucne, nie łączy się z hemoglobiną i nie podlega przemianom w organizmie. Podtlenek azotu jest obecny we krwi i tkankach organizmu na zasadzie nasycenia, dlatego też w stanie niezmienionym jest bardzo szybko wydalany drogą oddechową oraz w znikomej ilości przez skórę. Podtlenek azotu ma działanie uspakajające oraz słabe przeciwbólowe, zmniejsza strach oraz napięcie lękowe odczuwane przez pacjenta przed zabiegiem oraz w trakcie jego trwania. Pacjent podczas trwania całego zabiegu jest przytomny, czego dowodem są otwarte usta (pacjent nieprzytomny zamyka usta) oraz zachowany, choć często mocno spowolniony kontakt słowny i wzrokowy. Pacjent podczas podawania mieszaniny gazów może wykazywać zwiększona wrażliwość na dźwięki co warunkuje odpowiednie zachowania personelu medycznego. Zachowana świadomość oraz odruchy, w szczególności odruch kaszlowy, to dwa podstawowe czynniki, które klinicznie odróżniają uspokojenie wziewne od znieczulenia ogólnego.

Wskazania i przeciwwskazania do stosowania podtlenku azotu

Podstawowym wskazaniem do stosowania sedacji wziewnej podtlenkiem azotu jest występujący zarówno u młodocianych jak i dorosłych pacjentów silny strach przed leczeniem. Brak jest granicy wiekowej zastosowania N2O. Należy jednak zaznaczyć, iż pacjent w trakcie sedacji musi współpracować z lekarzem. Współpraca ta polega na świadomym oddychaniu przez maseczkę założoną na nos, przy jednoczesnym otwarciu ust. Często już sam fakt założenia maseczki może, w szczególności u dzieci, wiązać się z negacją i brakiem współpracy. Pacjenta takiego należy poddać działaniom relaksacyjnym a w skrajnych przypadkach planowo zaniechać wykonania zabiegu stomatologicznego, a jedynie poddać pacjenta działaniu gazu rozweselającego – jak często jest nazywany podtlenek azotu. Podczas pracy z dziećmi oraz dorosłymi z utrwaloną dentofobią nie można zapominać o zachowaniu podstawowych zasad planowego działania. Metoda „powiedz, pokaż, zrób” , relaksacja pacjenta, nawiązanie współpracy a co najistotniejsze, szczególnie w przypadku dzieci, zachowanie prawdomówności i konsekwencji w realizacji zamierzonych działań pozwalają na leczenie nawet najtrudniejszych pacjentów.

Częstym wskazaniem podawanym przez innych autorów jest silny odruch wymiotny. Mając jednak na względzie doświadczenia własne autorki można stwierdzić, iż silny odruch wymiotny jest najczęściej uzewnętrznieniem lęku przed zabiegiem. Dodatkowym wskazaniem warunkującym stosowanie podtlenku azotu również u pacjentów, u których nie ma tak wyraźnych objawów lekowych, są zabiegi chirurgiczne oraz inne zabiegi związane z wyjątkowo nieprzyjemnymi odczuciami. Najczęstszym przeciwwskazaniem do stosowania sedacji podtlenkiem azotu jest niedrożność dróg oddechowych gdyż niemożliwe jest wówczas skuteczne oddychanie przez nos. Przeziębienie, powiększenie migdałków, skrzywienie przegrody nosa czy też inny powód niedrożności nosa skutecznie uniemożliwia przeprowadzenie sedacji. Innymi przeciwwskazaniami są choroba alkoholowa oraz narkomania, w przypadku których nie uzyskamy u pacjenta zadowalającej sedacji a w przypadku zaleczonej choroby alkoholowej odczuwane oszołomienie może przyczynić się do powrotu do nałogu; pacjenci z chorobami psychicznymi, w szczególności z psychozami, w których podtlenek azotu może pogłębiać działanie już przyjmowanych leków; ciężkie choroby płuc (rozstrzenie oskrzelowe, rozedma płuc); stwardnienie rozsiane, miastenia gravis; I trymestr ciąży. Można stwierdzić iż do sedacji podtlenkiem azotu kwalifikujemy pacjentów ogólnie zdrowych lub chorych z nieznacznie zaznaczoną chorobą układową bez niewydolności tego układu.

Sedacja – zasady postępowania

Sedację wziewną podtlenkiem azotu uzyskujemy poprzez podanie mieszaniny podtlenku azotu i tlenu za pośrednictwem specjalnego urządzenia poprzez maseczkę założoną na nos pacjenta. Wśród istniejących na rynku urządzeń do sedacji na uwagę zasługuje urządzenie Master Flux firmy Tecno Gas. Szczególną zaletą urządzenia poza wygodą zastosowania oraz estetyką wyglądu jest brak w urządzeniu awaryjnych elementów elektronicznych.
Urządzenie pozostaje dzięki temu pod pełną kontrolą operatora. W urządzeniu Master Flux mamy do obsługi dwa pokrętła oraz jeden przycisk. Pierwsze pokrętło służy do regulacji stężenia podtlenku azotu oraz tlenu w mieszaninie gazów, drugie reguluje przepływ gazów. Przycisk zwany przez niektórych przyciskiem bezpieczeństwa pozwala na spowodowanie nagłego dopływu tlenu do maski.
Wprowadzenie pacjenta w stan sedacji wymaga zachowania prostych ale ważnych zasad. Pacjenta sedujemy powoli miareczkując ilość podawanego podtlenku azotu. Zbyt gwałtowne podawanie N2O może przyczynić się do złego samopoczucia pacjenta a nawet do pojawienia się wymiotów czy ogólnego rozdrażnienia. Przy właściwym postępowaniu możemy uzyskać satysfakcjonujący dla nas i dla pacjenta efekt sedacji już przy 20-25% N2O w mieszaninie podawanych gazów. Zabiegi możemy prowadzić długo bez ryzyka zniecierpliwienia pacjenta. Pacjent po podaniu podtlenku azotu nie tylko wchodzi w stan przyjemnego odprężenia i braku strachu ale również traci poczucie czasu, co przy długotrwających zabiegach chirurgicznych, protetycznych czy endodontycznych ma niebagatelne znaczenie dla operatora.
Pacjenci oceniają uspokojenie wziewne podtlenkiem azotu bardzo pozytywnie. Efekt uzyskany przy zastosowaniu gazu rozweselającego jest bardzo przyjemny i to przyjemne wrażenie pozostaje w świadomości pacjenta wypierając z niej nielubianą wizytę w gabinecie stomatologicznym.

Autor: Dentomax Klimczuk i Wspólnicy Sp. k.